Obiekt stanowi modelowy przykład rewitalizacji. W ramach przedsięwzięcia nie tylko w spektakularny sposób, z własnych środków wyremontowano zabytek, ale nadano mu również nowe, gospodarczo – kulturowe funkcje.

Okres realizacji projektu: 2008-2014

Dofinansowanie: -

Budynek usytuowany w Żorach przy ul. Męczenników Oświęcimskich 32
(obecnie Muzealnej 1) wybudowany został w 1908 r. W ówczesnych Żorach był najbardziej okazałym budynkiem w mieście. Pierwszym właścicielem był Ferdynand Haering, z zawodu weterynarz, pełniący funkcję wiceburmistrza Żor. W dwudziestoleciu międzywojennym obiekt miał kilku właścicieli.

Przez kilka lat Bracka Kasa Chorych zorganizowała tu pensjonat dla swoich podopiecznych. W latach 1933-1939 willa była siedzibą oficerów Wojska Polskiego, a w 1945 r. budynek został przeznaczony na budynek mieszkalny – najpierw komunalny, a następnie socjalny.

Jest przykładem budownictwa willowego o charakterze pensjonatowym. Pomimo iż autor projektu jest nieznany, to opracowanie elewacji i detalu architektonicznego świadczą o wysokim kunszcie budowlanym. Silne zróżnicowanie bryły, a także urozmaicony detal architektoniczny opracowany w kamieniu, sztucznym kamieniu i drewnie, łączy cechy kilku nurtów historycznych. Willa stanowi jeden z lepiej zachowanych przykładów wysokiej klasy architektury eklektycznej. Bryła budynku wzniesiona w stylu historyzującym z elementami neomanieryzmu niderlandzkiego. Kompozycje uzupełnia altana utrzymana w analogicznej stylizacji oraz ogród willowy i ogrodzenie od strony ul. Męczenników Oświęcimskich.

W 2008 r. Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A. nabyła od Gminy Żory całą nieruchomość. Po przeprowadzeniu oględzin stanu technicznego obiektu stwierdzono, że wymaga on gruntownego remontu. Więźba dachowa została całkowicie wymieniona, na elewacjach wykonano prace konserwatorskie związane z uzupełnieniem ubytków ceglanych, oczyszczeniem cegieł i tynków oraz zabezpieczeniem przed czynnikami atmosferycznymi. Stolarkę okienną wymieniono na nową historyzującą w kolorze mahoniu, stolarkę drzwiową zewnętrzną poddano zabiegom konserwatorskim, stolarką drzwiową wewnętrzną odtworzono w rysunku historycznym. Istniejącą klatkę schodową poddano zabiegom konserwatorskim odtwarzając brakujące elementy biegów schodowych barierek oraz poręczy. Ściany zabytkowej klatki schodowej pomalowane na kolor szary, wzbogacone zostały o element wzoru wykonany tradycyjnym, stosowanym na Śląsku, wałkiem malarskim. W obiekcie pogłębione zostały piwnice, wymieniono ponadto wszystkie stropy. Skuto istniejące tynki. Wykonano powiększenie otworów drzwiowych. Wykonano renowację elewacji wg programu konserwatorskiego.

W celu lepszego wyeksponowania odrestaurowanej  sztukaterii i ornamentów na parapetach okien, w patio oraz w ogrodzie willi zamontowano oświetlenie, które po zmierzchu podkreśla walory architektoniczne zabytku. 

Dążąc do zachowania ciągłości kulturowej, do istniejącego zabytkowego budynku willi dobudowano nowy dwukondygnacyjny obiekt o współczesnej stylistyce architektonicznej, odczytywanej głównie w strefie wnętrza przeznaczonego obecnie na ekspozycję muzeum.

Nowy budynek w dolnej kondygnacji jest zagłębiony w teren, a kondygnacja parteru jest obsypana ziemią porośniętą zielenią tworząc w ten sposób przedłużenie ogrodu .

Zastosowanie tych zabiegów pozwoliło na podkreślenie walorów zabytkowej wilii. Funkcjonalnie budynek nowy w części muzealnej wiąże się z parterem budynku zabytkowego, pomieszczenia parteru przeznacza się na pomieszczenia ekspozycji muzealnych. Wyższe kondygnacje budynku zabytkowego pierwsze i drugie piętro pełnią funkcje biurowe. W części nowej oprócz powierzchni ekspozycji znajduje się sala z funkcją prezentacji multimedialnych.

Nową kubaturę cechuje współczesność i elegancka powściągliwość w kształtowaniu formy z atrakcyjnymi otwarciami i wglądami z wnętrza poprzez duże przeszklenia. Także dobudowana, lekka w swym wyrazie, szklana klatka schodowa, nie przytłacza zabytkowej bryły, eksponując przez swe prześwity odrestaurowane ceglane ściany zabytku. Historyczny, zabytkowy budynek jest wyraziście wyeksponowany na tle krajobrazowego, współcześnie ukształtowanego ogrodu z wybrukowanymi ciągami pieszymi i miejscami parkingowymi, szpalerem jesionów, głogów i nisko rosnących berberysów, które swą czerwoną kolorystyką współgrają z kolorem cegły nie tylko budynku, ale i zabytkowego ogrodzenia. Dodatkowo walory obiektu podkreśla niewielkie pattio oddzielające nowy budynek od zabytku. Zręcznie wykonany drewniany podest z ławkami i porastającym gdzieniegdzie bluszczem jest, zwłaszcza wieczorem, iście magiczną przestrzenią. Na uwagę zasługuje ponadto altana, niewielki pierwotnie bardzo zniszczony budynek pełniący przez wiele lat funkcję zaniedbanego i brzydkiego garażu.

Po przeprowadzeniu prac konserwatorskich w altanie wymieniono dach, wykonano pierwotne (wcześniej zamurowane) okna, zamontowano stolarkę drzwiową oraz odrestaurowano, zgodnie z programem konserwatorskim, elewację. Niewielka altana znajdująca się w ogrodzie stanowi uzupełnienie zabytkowej willi.

Szczególną uwagę zwrócono ponadto aranżując wnętrza willi. Nowoczesna stylistyka i szlachetne materiały (drewno, kamień) pozwoliły na stworzenie  pięknych, a zarazem funkcjonalnych przestrzeni. Wszystkie podłogi obiektu zabytkowego pokryto parkietami lub panelami drewnianymi, ciągi komunikacyjne wykonano w kamieniu. Nowy obiekt wraz z klatką wykonany w betonie architektonicznym, stali i szkle. Taki zabieg sprawił, że styk nowej kubatury z budynkiem historycznym stał się atrakcyjnym westybulem całego założenia.

Przedmiotowy obiekt stanowi modelowy przykład rewitalizacji. W ramach przedsięwzięcia nie tylko w spektakularny sposób, z własnych środków wyremontowano zabytek, ale nadano mu również nowe, gospodarczo – kulturowe funkcje. Dzięki temu poprawiono zarówno jakość przestrzeni miejskiej, wzbogacono ofertę spędzania wolnego czasu, jak i wzmocniono wizerunek regionu jako miejsca atrakcyjnego gospodarczo i kulturalnie.

Inwestycja pokazała ponadto, że dbanie o zabytki to nie tylko ważne, potrzebne, ale i przynoszące wymierne korzyści działanie.

Rozbudowa i modernizacja zabytkowej willi nagrodzona została tytułem Modernizacji Roku 2013 w kategorii „Obiekty Zabytkowe”.

Aktualnie budynek jest siedzibą Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej SA – Podstrefy Jastrzębsko-Żorskiej, która jest również właścicielem części zabytkowej, a także Muzeum Miejskiego w Żorach, które docelowo będzie właścicielem nowej części budynku.

Fot. mat. prasowe KSSE